En primeiro lugar, o contexto: se algo así como unha escena existe, existe dun xeito singular en comparación co que foron as escenas musicais noutro tempo. O circuíto de teatros é escaso, os estudos de gravación adoitan ser sala propia, case non hai prensa especializada. E con todo, algo está a suceder en Galicia, coinciden os observadores: xorde un novo pop, electrónico, sintético, ás veces de produción nacional, urbano e suburbano, cantado en galego, moitas veces ligado ao folclore. Cassandra Fillas, que recontextualizan a pandeireta e actualizan politicamente a mitoloxía grega, son unha das súas últimas e máis celebradas expresións. Pero lonxe de ser o único nunha nova onda con nomes como Berto, Grande Amore, Bratzantifa ou Mai.
“Pode haber un novo pop galego, pero non é moi doado describilo nin limitalo”, di Cibrán Tenreiro, crítico e batería de Ataque Escampe. O existente existe, con todo, porque el mesmo aventura algunhas características compartidas: “Hai moitos mozos, menos de 30 anos para ser precisos, que fan música que pode encaixar nunha idea ampla de pop, con instrumentos na súa maioría electrónicos e en O galego, que son ”É usado con máis frecuencia por artistas que non tratan o uso do galego como un tema“. A partir desta síntese, todo é campo, claro. E por ela circulan desde os experimentos de Baiuca con ritmos tradicionais e electrónica downtempo ata o disco punk existencialista –segundo LP de Suicide ao fondo– de Grande Amore, o trap pop intimista de Berto ou a reformulación latina de Ortiga. Música para bailar triste, música para bailar feliz, música para non bailar, música pop para tempos convulsos –Precariedade emocional, de Bratzantifa–, música inesperada, dalgún xeito. Pero establecer a nómina completa é, de feito, moi difícil.
Así o corrobora María Yáñez, xornalista cultural e directora de Vinte, o portal de cultura e tendencias do xornal dixital Praza. “É un síntoma de que existe o novo pop galego que cústame facerme caso en todo o que se fai”, asegura, “pasan cousas baixo o radar e é guay ter esa sensación, é saudable”. A modo de exemplo, cita unha reportaxe dos medios que dirixe publicada hai uns meses, asinada por Daniel Portela e que repasaba novos artistas producidos por, precisamente, Berto: Malko Lelnad, Verter Gz, Rivadulla, ash diz ou, iso si, Fillas. de Cassandra. A maioría respondeu a unha chamada da produtora a través das redes sociais. “Fixo unha story de Instagram na que dicía que quería producir outros artistas e que lle mandasen proxectos. Uns poucos viñeron a el”, di. Que lle serven a Yáñez para improvisar un retrato sociolóxico do que denomina Xuventude Z galega, responsable deste novo pop.
“É suburbana, vive na contorna das cidades, no Milladoiro, Arteixo, Bertamiráns ou Cambre. É doméstica, gústalle facer cousas na casa, algo que se acentuou despois da pandemia. Está moi conectado a Internet, a través da cal crean a súa rede de colaboradores”, resume, e engade cun punto irónico: “É, ao cabo, a xeración dos fillos dos que compraron un piso nos anos 90”. E ante as dificultades para acceder á vivenda, nin sequera se plantexan facelo eles mesmos. Pop do cuarto, “pero non o estilo dese nome, senón nun sentido amplo”. Nace en salas, expándese a través das redes sociais, utiliza ferramentas electrónicas, aprópiase dese saco mesturado de “sonidos urbanos”. Hai antecedentes na música galega –Cibrán Tenreiro cita o electro pop hedonista de Projecto Mourente, nos anos 2000– pero nada equivalente á explosión actual, que o propio Tenreiro vincula “quizais” á democratización dos medios de produción, dos ordenadores e, de novo, electrónica.
“Si, hai un novo pop galego e quizais sería importante acuñar unha etiqueta que englobe todas estas propostas. Como había un Xixón Sound, por exemplo”, non dubida Fernando Fernández Rego, crítico habitual de Rockdelux ou La Fonoteca, e responsable do diverso e prolífico selo independente Ferror Records. Detecta unha proliferación de ideas relacionadas cos sons sintéticos pero “moitos matices ao respecto”. Fala da neotradi –Fillas de Cassandra, Mai, o fenómeno Tanxugueiras– , da cultura hip hop cada vez máis exuberante, do synth pop –menciona a Grande Amore ou Dévalo–, de prácticas máis experimentais –o disco Ulla, de Músculo–, cunha canción expansiva –Elba e a súa particular relectura do legado de Kate Bush. “Unha das cousas que máis me chama a atención é a enorme cantidade de proxectos que hai”, afirma, o que se axusta á visión de María Yáñez.
É ela quen sinala a dificultade de reducir a paisaxe a lugares comúns estéticos. Quizais polo acceso múltiple á música que facilitou Internet, aventura Yáñez, percibe “máis eclecticismo que nunca”. “Antes, a xente aferrábase ao seu estilo, á súa tribo, e eran talibáns da súa escena: heavy era heavy , el hardcoreta era hardcoreta”, explica, “agora abriuse todo”. Pon dous exemplos que considera importantes para ilustrar a súa teoría: Baiuca, que provoca a entrada da música tradicional no que el denomina vangarda popular, e Esteban & Manuel, o dúo que reconectaba os ritmos latinos co pop galego actual e do que se proxecta. como Ortiga ou Boyanka Kostova lanzáronse. “En realidade, son dúas vías cunha longa traxectoria na música galega, pero que renovaron e actualizaron”, indica. Fernández Rego e Tenreiro tamén se refiren a Hevi, núcleo do proxecto de rap avant Malandrómeda, e produtor dalgúns dos expoñentes do novo pop, como figura determinante.
Algúns discos dunha escena sen demasiados discos
Tenreiro insiste na complexidade de “poñer límites” e máis aínda de propoñer un canon de discos –formato que xa non é central– pero menciona algúns nomes. Confesa a súa devoción ao punk-ethic trap de Bratzantifa –“o meu disco favorito en escena podería vir de poñer todas as súas cancións nun disco”– e ao mixtape O club do pitillo (2020), tamén o hip hop ao estilo trap de FØ , colectivo de Negreira, e polo LP homónimo de Grande Amore (2021). Tamén inclúe a experimentación folk e electrónica –a sombra de Björk é longa– de Laura LaMontagne e Pico Amperio ou o pop dance por teléfono móbil de Sleepy Spice. Fernández Rego prefire referirse ao carácter fundacional que lle atribúe ao celebrado dobre de Malandrómeda –Os corenta e oito nomes do inimigo e Cada can que lamba o seu carallo , ambos de 2016– e aos dez centímetros de Fluzo –outro proxecto de Hevi. – en 2010 , ademais de mencionar a Embora (2021), de Verto –o dúo de Berto e Fer–, música de baile con sensibilidade pop.
“Perdeuse o medo a facer música en galego que puidese ser comercial”, considera María Yáñez, “estes artistas practican estilos comparables ao mainstream”. E se aparecen agora, na época na que o paradigma neoliberal amosa certas fendas, ten menos que ver con esa historia en maiúsculas e máis con certas mutacións moleculares, segundo Cibrán Tenreiro: a accesibilidade da produción e a autoestima. produción, certa consolidación dun público e certa estrutura (axencias, festivais...) e “menor tensión política arredor da lingua galega”. “Hai máis grupos que nunca cantando en galego e non o fan por militancia. Ás veces nin sequera é a súa primeira lingua”, entende Yáñez, “pero é un lugar no que recoñecerse”.
Esa “asunción do galego” como lingua pop que Fernández Rego tamén sinala e considera “algo natural e normal ao que responda o mercado” implica, para María Yáñez, algo máis. Unha pista sobre un certo xiro cultural. “O mundo está a virar cara á diversidade”, non dubida en manter. O seu traballo de promoción de películas como Matria, a longametraxe de Álvaro Gago sobre unha muller traballadora que participou na Berlinale –xunto con outra película en galego, Sica , de Carla Subirana– e que segue en carteleira, reafírmaa. “Que dúas películas en galego fosen ao Festival de Berlín foi algo difícil de imaxinar”, di, “quizais estamos na viaxe de regreso da homoxeneización global”. A nova onda do pop galego, máis aló das etiquetas estilísticas, é, di, unha nova proba dese retorno.