A aldea de Santa Marta de Ribarteme, nas Neves (Pontevedra), estivo este sábado custodiada pola Garda Civil desde primeira hora da mañá. A parroquia celebraba o día grande da súa patroa, que ameazaba con nubes de tormenta en canto á climatoloxía e ao tenso ambiente que se palpaba. O motivo, a negativa do cura a deixar saír a procesión ancestral dos mortos vivos, os ofrecidos devotos que se levan ao ombreiro en cadaleitos acompañando a imaxe de Santa Marta. Métense nas caixas para agradecerlle ao santo que os revive e, supostamente, salvalos de graves situacións de saúde.
Este ano, nun acto sen precedentes, un grupo de veciños lanzou un reto: unha revolta ameazando con organizar a súa propia procesión paralela, alleo á prohibición do cura e continuando coa tradición, de aí o ambiente de tensión e incerteza.
Os cadaleitos ancestrais de Ribarteme son unha das grandes imaxes emblemáticas da tradición en Galicia. En 2008, o xornal británico The Guardian elixiu esta celebración como a segunda festa máis singular do mundo, a única seleccionada en toda Europa. Pero nos últimos anos o festival proxecta máis polémica que fervor relixioso. Desde 2019 os cadaleitos non volveran saír. En 2020 e 2021 cancelouse pola pandemia, tamén con certo debate na vila e pintadas en contra desta decisión, e en 2022 foi o cura de Santa Marta, Francisco Javier de Ramiro, quen decidiu non deixar saír os cadaleitos. poñendo a aldea en pé de guerra. Era o seu primeiro ano como cura nesta parroquia e as súas declaracións públicas inflamaron aos fregueses: “Non se fai porque isto é superstición, folclore e bruxería”.
Pero ese crego locuaz do pasado transformouse agora nun home que garda silencio sobre a polémica e responde con retranca do mesmo xeito a todos os medios antes de colgar o teléfono: “Non podo falar porque dei a exclusiva a Hello. e eu a representante é Tamara Falcó”.
Este ano hai tres tipos de xente entre o público de Ribarteme. Os crentes que veñen por devoción, os pagáns que veñen por tradición e etnografía e os que veñen a ver se vai haber liorta. Todos están pendentes tamén da incerteza de se sairán ou non os cadaleitos.
No medio da multitude que agarda, móvese Verónica Fernández cunha carpeta, vestida cun chaleco reflectante e un cartel nas costas: “Sinaturas para a romaría”. Fernández di que fala en nome dun grupo de persoas da vila que lideran a oposición ao párroco e reclaman a volta á esencia da romaría, todo dende unha activa páxina de Facebook.
“Aquí a xente fala moito, pero somos poucos os que amosamos a cara”, di esta muller que asegura representar a un grupo de “vinte ou trinta persoas, que recolleron preto de 500 sinaturas para entregar ao Bispado”.
Este ano, ante a ameaza de choiva, a misa solemne celébrase nunha gran carpa xunto á igrexa. A megafonía é case inaudible e a xente protesta en voz alta desde as filas de atrás: “Non podes escoitar!” A megafonía non está conectada en todo o Torreiro e no recinto do santuario, como é habitual, porque así o decidiu o cura. Ante as protestas populares, o sacerdote Francisco Javier de Ramiro non ten ningún problema en contestar co micrófono na man el mesmo: “bueno, se non o escoitas, este ano non lle pagarei á megafonía”.
En Ribarteme hai unha especie de lei do silencio onde ninguén quere falar, salvo algúns que falan con discreción, pero prefiren permanecer no anonimato. “A semana pasada, durante a novena, reprochou publicamente a unha muller do templo que sabía que non estaba de acordo coas súas medidas”, explica unha freguesa que o presenciou. Unha fonte próxima ao alcalde das Neves explica que intentou mediar pero o cura despediuno de forma antipática, como case todos.
O seu historial de servizo está plagado de decisións controvertidas. En 2022 prohibiu os cadaleitos na procesión, logo non quixo bautizar a unha nena porque consideraba que a proposta de madriña vivía no pecado sen estar casada. O pasado mes de maio prohibiu facer as tradicionais alfombras florais para o Corpus, porque “dicía que Deus non necesitaba alfombras de flores”, explica outro veciño da vila.
Remata a misa solemne e comeza a caer unha fina chuvia en Ribarteme. O cura, case pensando en voz alta, volve comentar co micrófono aberto que, “se segue chovendo haberá que esperar ao ano que vén para facer a procesión”, o que para moitos soa a provocación. Pero xusto cando case pisaba as súas palabras, noutro punto do local, unha multitude estalou en aplausos. Aparece un grupo de persoas portando os dous cadaleitos que anunciaran que ían desfilar, desafiando ao cura. Aínda non levan os ofrecidos dentro da caixa. Colócanse diante da Igrexa, no medio dun camiño, xa que a prohibición lles impide entrar no recinto da igrexa para acompañar a procesión dende dentro. O seu plan é desfilar en paralelo, despois de que pasen o santo, o cura e a banda de música, tomando distancia deles.
Unha nube de fotógrafos dispara ao grupo que trae os cadaleitos e os ofrecidos. Agardan dar caza a unha boa imaxe desta tradición que ao longo dos anos fascinou a grandes autores que construíron a iconografía de Ribarteme, como o histórico Ridard Tarré ou Cristina García Rodero. No grupo figura este ano o Premio Nacional de Fotografía Cristóbal Hara, que busca unha boa imaxe en Ribarteme, onde chegou por primeira vez nos anos 80. “Isto é único, para un fotógrafo ten o espazo, as persoas, o ritmo e os movementos”, explica este prestixioso fotógrafo, que cre que “nada se lle pode impoñer á xente”, sobre a decisión do cura.
Os cadaleitos rebeldes da procesión paralela deixan pasar o santo e a banda de música, e a poucos metros súmanse á cola da procesión, nunha viaxe que é clamor. Entre o xigante Bob Esponja, o sorteo e as rosquillas, o público anima aos ofrecidos, na que é unha clara posición a favor da procesión dos mortos vivos e contra o cura. Un dos ofrecidos, un home, está concentrado dentro da súa caixa de madeira. O segundo cadaleito está pechado porque a ofrenda, unha muller, decide pasar por debaixo da caixa, cuberta de tul, cunha vela na man e camiñando descalza amosando os seus pés tatuados.
Despois de facer o percorrido, un baño multitudinario para os ofrecidos, os cadaleitos colócanse en paralelo para saudar a entrada do santo na igrexa, pero o cura optou por evitar esta situación, afastándose uns metros antes. Entra o santo e remata a procesión. O home dentro do cadaleito é aplaudido como un heroe e todos queren facerse fotos con el e agradecerlle.
“Quedou demostrado que a xente estaba case máis interesada neste rito que ir co santo”, di Jorge Rodríguez, o morto vivo natural da aldea de Ribarteme, que se ofreceu en anos anteriores pero non puido cumprir a súa promesa. Pasou un tempo no hospital por un grave problema de saúde e por iso fai a súa promesa. É o único que atende os medios: «Quería ofrecerme e, ante a prohibición, fun falar co Bispado. Remitironme ao cura“, explica Rodríguez. ”O cura non permitiu que os cadaleitos saísen da igrexa co santo, polo que, despois de falar con el, optamos por marchar doutro lugar“, explica o ofrecido sobre esta decisión á que o sacerdote se referiu aos seus impedimentos ao considerar que era estaba fóra do recinto da igrexa. Toma este ofrecemento como un acordo, unha especie de pacto de non agresión, algo sobre o que Verónica Fernández, a portavoz do colectivo que recolle sinaturas dos veciños, se distancia: ”Jorge conta esta versión, que é a única que coñecemos, que é a única que coñecemos. “Engadindo que ”o cura non terá máis remedio que ceder no futuro, porque fóra do local non pode prohibir nada“.
O que parece é que aquí calquera podería vir co seu cadaleito e incorporarse á procesión sen problema, agora que xa non necesita o cura e pode comezar dende fóra do local. “Agora rompeuse o xeo e xa podes saír de alí”, avanza o voluntario Jorge Rodríguez, atendendo aos xornalistas coa música da Banda de Rubiós que toca de fondo na sesión vermú.
Mentres, baixo a carballeira, os membros da Garda Civil falan entre eles aliviados. No adro da igrexa, o cura, agora desenfocado, pecha tranquilamente a porta e marcha só. O ano que vén, Deus dirá.