Homes calados

Un home prende un cigarro no interior dunha casa, á porta dun bar, no aparcadoiro dun restaurante. Outro home mira ensimesmado un televisor. Un home arranxa un aparato, o que sexa. Outro, abre un suco na terra. Un home acariña o lombo dun can, dun gato, a perna dunha muller. Outro, a base dunha copa. Todos están calados. Podería parecer que o fan para concentrarse, pero en realidade é sempre así. Medrei nun bar ao pé dun cruce no interior da Costa da Morte. Lembro, aínda nos 90, cando se fumaba dentro, o cheiro do tabaco mesturándose co da estufa de gas e a humidade. Unha calor mesta cando o bar estaba cheo. E lembro tamén, no inverno, as figuras recortadas dun ou dous perfís sós tras da barra, cando anoitecía a media tarde e miña avoa tardaba demasiado en prender as luces do local. Esa desolación non se esquece.

Aquel bar era sobre todo un lugar de homes, un caladoiro da masculinidade hexemónica. Non é que non houbese mulleres, habíaas, pero poucas, case sempre os domingos despois da misa ou ao final dun enterro. O bar era o lugar deles porque era tamén o lugar do alcohol, o tabaco, a lotaría. Os meus avós tiñan as tres licenzas. E con isto, non quero dicir que alí, ao pé da rotonda, o bar dos meus avós fose Las Vegas, a capital do vicio. Por suposto que había homes moderados, a maioría, pero os que máis tempo pasaban connosco eran os outros. Ninguén viña tomar tres cafés nunha tarde, sempre foron moitos máis os das tres copas. E deste lado da barra estaba case sempre miña avoa, ás veces eu no seu colo. Logo xa non. En ocasións, botábame de alí e mandábame ir para a cociña antes de que escoitase cousas que non debía escoitar. Outras, a orde non chegaba a tempo. Pero o que quero dicir con todo isto é que, fronte ao rexeitamento e a reprobación que me causaron durante anos aqueles homes —sempre divertidos ao principio, tráxicos cando había que pechar—, aprendín das mulleres da miña casa a empregar unha ferramenta que hoxe considero revolucionaria: a compaixón.

Por máis que asociemos os homes calados coa dureza das películas de vaqueiros, o noir máis ebrio e arrogante ou a tensión das novelas gauchescas, a realidade é que ese silencio sobre o que escribo é unha proba máis da súa incapacidade emocional, unha parte importante da enfermidade que os destrúe. O patriarcado mata moitos homes infelices, vénnos dicir bell hooks en A vontade de cambiar (Laiovento). Os datos están aí: os homes temos unha menor esperanza de vida, consumimos máis drogas, somos vítimas de peores hábitos, suicidámonos máis, matámonos entre nós (máis da metade dos homicidios danse entre homes) e matamos mulleres. O xeito en que a violencia á que conducen os excesos da masculinidade hexemónica mata homes é máis ca evidente. Búsqueno, os datos están en todas partes. Nin sequera en España o nacionalcatolicismo franquista e os seus rigores conseguiron evitar que tanta doma e castración eclesiástica se acabase convertendo en accesos (auto)destrutivos.

Vou lembrando unha a unha as figuras en proceso de derruba e envellecemento ao bordo da barra. E véxoas tamén a elas, ás escasas mulleres, tomando café ou un zume nalgunha das mesas baixas. O contraste facíase aínda máis palpable co paso dos anos. Se os feminismos representan a idea radical de que as mulleres son persoas —como afirmou Angela Davis—, cada vez máis consisten tamén en comprender que os feminismos salvan vidas independentemente do xénero ao que estas pertenzan. A idea de masculinidade instaurada polo heteropatriarcado é tan tóxica para quen a padece como o é a de feminidade. Para outro día queda falarmos sobre a estreita relación entre patriarcado e capital a propósito das novas —e non necesariamente disidentes— masculinidades que cada vez ocupan máis lugar nos medios.

Meu avó deixou de fumar case ao tempo que se xubilaba. Un día, falando con el, díxome que oxalá facelo antes, pero que co bar era imposible. Non sei se era imposible ou é só algo que di agora para consolarse. Tanto ten, non hai nada de malo no consolo mentres chegue. Lembro que todos eses homes calados remataban por estoupar: rían, choraban ou caían redondos á saída ou ao chegaren á casa. Non sabían querer. En realidade, todxs estamos aínda aprendendo a querer. E é aquí onde a compaixón se rebela como revolucionaria: na necesidade de entender os movementos feministas tamén como unha ferramenta para salvar e rehabilitar homes.

Agora, chegando á trintena, descúbrome a miúdo calando. Penso tamén no silencio de meu pai no seu estremo da mesa da cociña, fumando incansablemente. E pregúntome sen remedio se el se arrepentirá cos anos, se haberá algún cambio ou se o silencio se apoderará del con saña. Eu, de momento, estou aprendendo a desterrar a rabia e intento, sempre que podo, facer ruído.

Un home prende un cigarro no interior dunha casa, á porta dun bar, no aparcadoiro dun restaurante. Outro home mira ensimesmado un televisor. Un home arranxa un aparato, o que sexa. Outro, abre un suco na terra. Un home acariña o lombo dun can, dun gato, a perna dunha muller. Outro, a base dunha copa. Todos están calados. Podería parecer que o fan para concentrarse, pero en realidade é sempre así. Medrei nun bar ao pé dun cruce no interior da Costa da Morte. Lembro, aínda nos 90, cando se fumaba dentro, o cheiro do tabaco mesturándose co da estufa de gas e a humidade. Unha calor mesta cando o bar estaba cheo. E lembro tamén, no inverno, as figuras recortadas dun ou dous perfís sós tras da barra, cando anoitecía a media tarde e miña avoa tardaba demasiado en prender as luces do local. Esa desolación non se esquece.

Aquel bar era sobre todo un lugar de homes, un caladoiro da masculinidade hexemónica. Non é que non houbese mulleres, habíaas, pero poucas, case sempre os domingos despois da misa ou ao final dun enterro. O bar era o lugar deles porque era tamén o lugar do alcohol, o tabaco, a lotaría. Os meus avós tiñan as tres licenzas. E con isto, non quero dicir que alí, ao pé da rotonda, o bar dos meus avós fose Las Vegas, a capital do vicio. Por suposto que había homes moderados, a maioría, pero os que máis tempo pasaban connosco eran os outros. Ninguén viña tomar tres cafés nunha tarde, sempre foron moitos máis os das tres copas. E deste lado da barra estaba case sempre miña avoa, ás veces eu no seu colo. Logo xa non. En ocasións, botábame de alí e mandábame ir para a cociña antes de que escoitase cousas que non debía escoitar. Outras, a orde non chegaba a tempo. Pero o que quero dicir con todo isto é que, fronte ao rexeitamento e a reprobación que me causaron durante anos aqueles homes —sempre divertidos ao principio, tráxicos cando había que pechar—, aprendín das mulleres da miña casa a empregar unha ferramenta que hoxe considero revolucionaria: a compaixón.