Libros perigosos

A finais do século XIX instalouse nos Estados Unidos e nalgúns países europeos un pánico ás enfermidades infecciosas que puxo o albo nun novo inimigo público: as bibliotecas. Os detractores das bibliotecas afirmaban que os libros que pasaban por varias mans podían facilmente transmitir enfermidades como a varíola ou a tuberculose, e propuñan unha serie de medidas destinadas a frear o contaxio, desde prohibir o acceso ás persoas enfermas (léase pobres), ou esterilizar os libros con produtos químicos que remataban por estragalos, até a queima masiva de libros e o peche definitivo das bibliotecas. En realidade, a preocupación que se centraba nas bibliotecas públicas que comezaban a fundarse en todas as cidades e vilas e non nos bares nos que tamén se compartía espazo, cubertos e xermes, non tiña tanto que ver coas enfermidades contaxiosas como co medo que nas clases dominantes provocaba un pobo educado e con acceso xeral á cultura.

Máis dun século despois, as bibliotecas públicas resisten, pero o mito dos libros infecciosos non acaba de abandonarnos.

Hai uns dez anos, comezaron a circular de forma insistente polas redes sociais noticias e artigos sobre tal ou cal asociación que propuxeran que non se lesen contos clásicos nas escolas, ou tal ou cal pedagoga que advertiu da toxicidade das historias de Disney, case sempre acompañados de comentarios que falaban de censura ou adoutrinamento. Debemos advertir algo no feito de que fosen os fillos políticos dos censores da ditadura os primeiros en lanzarse a criticar unha pretendida censura e inzasen redes sociais, espazos radiofónicos e columnas de opinión de advertencias contra ela. Chamáronlle censura á lectura crítica, ao dereito á réplica, á contestación. Entón chegou Elon I o Libertador e liberou Twitter de censura de esquerdas, e os escritores post-post-modernos devidos en señores de dereitas aplaudiron coas orellas, porque para eles a liberdade sempre fora cuestión de a que hora lles pechaban o bar.

Debemos advertir algo xa daquela, dicía, porque o primeiro capítulo do manual de estratexia política dos think tanks da dereita sempre recomenda acusar o adversario político das mesmas falcatruadas que un está por cometer, para enlamar o estado de opinión e que, como moito, os votantes acertemos a dicir iso de “son todos iguais”. Non creo que sexa casual que todas estas polémicas sobre supostas censuras se iniciasen xusto cando a internacional fascista comezaba a despegar coa axuda inestimábel de todos os medios, tradicionais e modernos, que descubriron que vendía máis espazo publicitario un apoloxista do franquismo mentindo descaradamente sobre inmigración que un artigo sobre as condicións de vida deses migrantes. Mentres eles se organizaban e comezaba a sumar escanos e a ter voto decisivo en parlamentos, nós deixabámonos enredar sobre a conveniencia ou non de publicar versións adaptadas dos clásicos dos irmáns Grimm (algo que, por certo, leva a facerse desde que os irmáns Grimm publicaron o primeiro conto).

Agora que a internacional fascista ten capacidade de decisión en moitos lugares, a censura xa non é contextualizar libros nin escribir artigos críticos, senón censura. En 2013, a American Library Association (Asociación de Bibliotecas Estadounidenses) rexistrou o intento de censura de 4.240 libros individuais e 1.247 demandas para censurar outros materiais de biblioteca. Nos Estados Unidos de América hai anos que as reunións dos distritos escolares son infiltradas por “veciños preocupados” que non teñen fillos en idade escolar pero si unha lista de libros para retirar das escolas e das bibliotecas, libros contaxiosos que falan de raza e identidade sexual, que explican a historia ou cuestionan dogmas. Libros infantís nos que todas as crianzas se poden ver representadas e recoñecidas. Libros para un pobo educado.

En Arxentina, as asociacións ultra comezaron a sinalar diversas escritoras subversivas este verán, co beneplácito do goberno que tamén se sumou ás críticas, e agora lanzan unha campaña xudicial para sacar os libros que non lles gustan das aulas de secundaria. Os libros non lles gustan porque, din, conteñen linguaxe vulgar e descricións de natureza sexual, e eu non podo evitar lembrar o refocile na miña clase de 2º de BUP cando liamos en voz alta o fragmento aquel de “puta vieja!” da Celestina que don Fernando Lázaro Carreter escollía para ilustrar o seu libro de texto. Quen toma como reféns as bibliotecas e escolas publicas sempre se escusa nos palabróns ou as descricións gráficas, adoitan poñer a desculpa de querer controlar o tipo de libros que len os seus propios fillos, pero curiosamente o que sempre piden é impedir o acceso para os fillos de todo o mundo.

Por sorte, os libros sempre aguantaron. Aguantaron epidemias infecciosas, aguantaron guerras e aguantaron ditaduras. Como aguantarán esta neolingua que lle chama censura á crítica e liberdade á censura. E nós habemos sostelos, por iso desde esta columna eu tamén me sumo ao grito dunha das autoras arxentinas contaxiosas, Dolores Reyes: “Aguanten los libros, siempre!”