Os salmos hip hop de Dios Ke Te Crew: os pioneiros do rap en galego que levan 20 anos fumando unha Biblia

Ao principio, por suposto, foi o Xénese. Xénese (2006 dC) é o primeiro disco de rap en galego da historia. Detrás del estaba a crew do Deus Hip Hop, ou como se lles coñece oficialmente, DIos Ke Te Crew (un xogo de palabras coa expresión Deus que te criou). Moitos anos antes de que os membros de tres das súas bandas de referencia -Public Enemy, Rage Against the Machine, Cypress Hill- se fusionasen co supergrupo Prophets of Rage, o álbum debut de DKTC anunciounos como outro tipo de profetas, os “enviados” para expandir a auténtica palabra do xénero.

“Vimos do ambiente máis punkie, máis social. Esas bandas –que inclúen ”a boa época de Def Con Dos“– fixeron cousas que non se escoitaban no rap español. ”Queriamos contar historias, o que nos pasou e nos molestaba, non falar de nós mesmos“. ”Opoñémonos á tendencia maioritaria, que levaba tempo dicindo 'son o mellor' ou 'téñoa máis grande'“. ”Abusar do verbo“. ”Queriamos cousas con contido e influíronnos os nosos antecedentes, escoitando cousas que non eran rap“.

Nas súas cancións alternan constantemente ao micrófono, pero nesta conversa nunha cafetería dos arredores de Compostela, Sokram, Møu e Jamas interrómpense, písanse, compleméntanse e rematan as frases dos outros. É difícil saber quen di que. O único que falta é o cuarto xinete, Murdock, o DJ da primeira banda galega de rap. O que vai celebrar os seus “tremendos 20 anos” de carreira como un verdadeiro festival, con algúns dos maiores nomes do panorama musical autóctono. E si, nesa celebración haberá tantas guitarras como mesas de mesturas, pero é que entre elas medraron estes amantes da rima e do street art . Sen ir máis lonxe, a efeméride conmemora un acontecemento concreto: o seu debut baixo o nome de Dios Ke Te Crew en 2003 no FestiGal, o equivalente nacionalista do Festival PCE, que se celebra cada ano polo Día da Patria Galega. Pero antes de subírense a ese escenario, a súa historia comezara case unha década antes, en Ordes.

Ordes é un concello de 12.000 habitantes situado a medio camiño entre A Coruña e Santiago, dúas cidades –como Vigo ou Lugo– onde o hip hop comezou a axitar algunhas conciencias a mediados dos 90. O que ninguén agardaba era que unha cultura tan urbana fose prender o seu lume máis lonxevo nunha bisbarra profundamente rural e que, ademais, era un dos epicentros do rock na comunidade. “Eramos os curmáns raros rariños, unha cousa minoritaria pero, ao mesmo tempo, moi moderna daquela”. “Aos rockeiros non lles importaba nada”. “Sufrimos un pouco de bullying ”, lembran entre risas. “Estabamos rodeados, pero ao final estivemos todos no mesmo barco”.

Aquela noite de 2003 en Santiago, a crew de Deus tamén reuniu moitas tribos. 5 Talegos (de onde proceden Murdock, Sokram e Møu), Ghamberros (Jamas e outro dos históricos, García) e un par de grupos de graffiteiros e break dancers. Non obstante, o nome DKTC levaba moito tempo nas escrituras. Ou, no seu equivalente b–boy: as paredes. “Sokram xa pintou con esa firma”. “Si, no graffiti a xente organizábase en crews –grupos– e eu empecei a asinar con esa movida porque me facía gracia. Era unha crew inventada, fun eu! (risos). ”Cando nos chamaron para o FestiGal, puxémolo“. ”Foi a crew de Deus, do Deus do Hip Hop, e nun día de fumada criminal, collemos a Biblia que temos no local e fixemos Xénese“.

Que fai unha Biblia nun estudo de ensaio e gravación? “Non sabemos como chegou alí, pero estivo connosco dende o principio”. O motivo da súa presenza ten, con todo, moi pouco espiritual. “Eu trouxen papel de cebola entre as follas e fixemos trompetas con iso”. Non falaban das trompetas do Apocalipse. “Non, porque o fumabamos”, lembran entre risas. Un nome con connotacións divinas e o libro coa palabra de Deus son demasiadas coincidencias. “Medio en serio, medio en broma, decidimos aproveitar a conexión”. “Non estabamos de acordo con ese hip hop tan competitivo, son o máis chulo, son o máis macho”. “Encaixamos máis na mensaxe de paz e unidade, contra a violencia, de Public Enemy, Tribe Called Quest... todas aquelas persoas que defenderon o afrocentrismo”. “Paz, porque os partidarios matábanse a tiros”. “En España querían copiar esa cousa chula e ruda, que non tiña sentido para nós”. “Entón fixemos o noso manifesto”.

Buscando na axenda telefónica

En 1995, un adolescente que quería tocar rock, punk, grunge... tiña moitos lugares onde comezar. Pero que facían os nenos de 14 anos que foran mordidos polo bicho do hip hop e estaban a 30 quilómetros da cidade máis próxima? “Murdock sempre quixo ser DJ, dende que era neno. Preguntou, foi á Coruña buscar vinilos, non parou ata que mercou uns pratos...”. “Empezou cunha minicadena, unha mesiña con catro canles que case había que empuxar cun radial” (unha desas serras motorizadas que non falta en ningunha casa do rural galego). “Non compramos unha mostra ata moito máis tarde”.

“Empezamos a rapear coa vella técnica de picar dous discos idénticos e se o loop de batería duraba oito compases, cada un rapeabamos un minuto e Murdock facíao xirar”. “Foi totalmente analóxico e é por iso que a agulla saltou nos concertos en directo cando actuabamos nesas caixas cutre”.

“Devoramos revistas especializadas, porque aínda eran os tempos da proto-internet”. “Preguntámoslle a todos”. E aquí aparece un personaxe clave para toda a escena underground galega das últimas décadas: El Hevi, líder de proxectos como Fluzo ou Malandrómeda –aquí, o seu bandcamp– , figura que leva a súa influencia moito máis alá das fronteiras do hip hop. “A artista máis grande de Galicia”, segundo Ánxela Baltar, a carismática voz de Bala. “Xesús Cristo na terra”, din na súa propia xerga DKTC.

“Lembro estar con Murdock na miña casa buscando na puta axenda tendas de discos de toda Galicia. Chama e dilles: 'Tes vinilos con bases?' Eles responderon: 'Como con bases?'”. “Era a época dos xonquis” (risas xerais). “Aclaramos: 'Con bases instrumentais'. ”Non temos iso“, e colgaron”. Chamaron varios ata chegar ao histórico Portobello coruñés. “Contestáronnos: 'Vou mirar'”. O que atendeu a chamada foi Jaime Manso, unha institución da cidade, que faleceu en 2019. “Jaime tiña cousas porque ía moito a Londres”. Daquela expedición á Coruña trouxéronse varios discos de vinilo –si, con bases– e algún CD. “O primeiro vinilo foi GangStarr”. Eses sinxelos presentaban a canción orixinal e, na cara b, unha versión instrumental ou mesmo a capella. “Fixérono así para fomentar a creatividade, e nós rapeamos sobre iso”.

Se facer rap xa era raro, facelo en galego era unha dobre volta. “Dos seis ou sete grupos que había en Galicia, só o fixemos nós e Hevi”. “Ao principio, había algún tema no que mesturabamos castelán co galego”. Nada que ver con ese bilingüismo amigable do que presumía Núñez Feijóo nos seus anos na Xunta. “Non, foi unha transición natural, de conciencia”. “Algúns de nós pasamos de ser educados en castelán a falar galego daquela”. “Hai unha cuestión de normalización pero tamén de conciencia e necesidade de empregar a lingua na música e en determinadas mensaxes que queriamos transmitir”. “Sorprendeu... e aínda sorprende”. “Si, temos unha letra sobre isto: a de A_Molar ”.

Nesta toma de conciencia, o caldo de cultivo no que se levantou DKTC -e en boa medida responsable de que traspasase as fronteiras do xénero e chegase a outro tipo de público- foi en gran parte culpable do movemento de resposta á catástrofe do Prestige. “Estivemos moi metidos en Nunca Máis” cando naceu o proxecto audiovisual Hai que botalos (outro dobre significado tan popular en Galicia: foneticamente, pode significar “Hai que votalos” ou “Hai que botalos”. ). Foron 25 curtametraxes que denunciaban a situación provocada pola marea negra e a nefasta xestión do goberno e da Xunta.

Un dos arquitectos foi o cineasta Xosé Zapata –esta semana contamos aquí como encordou a Woody Allen para a súa nova curtametraxe–. A el débense as primeiras gravacións do grupo. “Fixou a curta O derradeiro e mandounola para que lle fixemos unha canción”. “O mellor é que dixo 'tedes dúas semanas', o que é totalmente xenial para nós”. “Si, traballamos moi ben cos prazos ”. Así naceu un dos seus clásicos, que meses despois sería en Xénese . “Fixemos Heredeiros da ditadura e gravámolo nunha tarde”.

Non é a súa única contribución a este traballo colectivo. “ A política de asfalto xa estaba composta. Unha compañeira mostroume a curtametraxe da súa parella, Carretaxe , e eu díxenlle: 'Amigo, teño a canción perfecta. Vou enviarllo”. El escoitouna e dixo: 'Por suposto, padreentro !'“.

Xénese xa estaba en proceso e Hai que botalos foi un empuxe. Porén, Nunca Máis non nace da súa relación con outro dos rostros artísticos desa protesta, a de Miguel de Lira, actor, membro da compañía Chévere –Premio Nacional de Teatro 2014– cuxo último espectáculo, N.E.V.E.R.M.O.R.E, lembra, precisamente, outros 20 anos máis: os do accidente do petroleiro. Miguel, coa súa voz característica, interpretou en Guateque interruptus , a intro de Vas de Verde , do cabo Ameneiro, garda civil partidario, e asegurou a súa presenza en todos os demais discos de longa duración do grupo, é dicir, dous máis.

Engadimos: tres LP ( Xénese , Humane e O ciclo da serpe), un maxi (Dez) e un EP ( En que ano estamos? ). Pouca produción durante dúas décadas. Porque? “Porque somos uns preas”. A realidade é un pouco diferente. “Somos estúpidos, lévanos tempo facer cousas, poñelas en común”. Hai máis razóns: primeiro, a tranquilidade de marcar o ritmo cando tes o teu propio estudo, aquel no que se atopa a Biblia cada vez menor. “As cousas tardan máis cando cociñas todo que cando tes un taxímetro. En vez de tres tomas podes facer catorce”. “Ves por que os prazos son bos para nós ?”

Pero, ademais, estes catro enviados están inmersos en múltiples proxectos: Sokram e Møu non só pintan paredes, levan 16 anos organizando DesOrdes Creativas –máis dobres sentidos–, un festival de arte na rúa que transformou os muros da súa vila e que exportaron a outras vilas galegas. Ademais, teñen proxectos en solitario –Sokram un disco; Mou, tres–, Jamas escribiu o seu primeiro libro durante a pandemia, Murdock practica o turntablism ... Ademais, traballan e son pais.

Precisamente a paternidade pode estragar a Jamas –“con J, e ven de Xamaica, non o confundamos”– da gran festa de celebración. A súa parella deixa contas o mesmo día, 2 de decembro, polo que se organiza a conmemoración do aniversario en Santiago. Está claro que hai prazos e prazos ...

“Será unha festa. A idea é que non se cumpran 20 obxectivos todos os días”. “Teremos que facer algo, facer unha festa, invitar a compañeiros...”. “Por suposto, tes unha festa de aniversario e a festa remata ás doce... non pode ser”. “Tiñamos que facer unha post-festa, todo creceu e ao final é case un festival”. Como dixen, unha festa para a que as entradas voaron.

No escenario das dúas salas máis grandes de Santiago, primeiro Capitol, despois Malatesta, figuras históricas como Malandrómeda –non podían faltar El Hevi–, Hermano L –un dos fundadores de La Puta Opepé–, High Paw, mitos do rock galego. como Vituco de Ruxe–Ruxe, de folk como Guillerme de Quempallou ou o talento imposible de encasillar de Leo i Arremecaghona. Compañeiras de xeración máis aló dos xéneros pero, tamén, novos talentos que medraron escoitando aos de Ordes. Como o post punk electrónico de Grande Amore ou o trap de Boyanka Kostova, a quen DKTC pasou unha especie de testigo en OG, a súa transformación do Original Gangster de Ice–T nun orixinal galego particular.

Precisamente, hai uns meses, os Boyanka formaban parte dun ruidoso beef –un pique– no hip hop galego con (contra) SonDaRúa, aproveitando o anuncio de xubilación deste último. Cando xorde o tema, o DKTC rí. “Era necesario un pouquiño de tralla”. “Deja a los chavales que camelen...” Mesmo pensan que pode ser unha boa noticia: “¡Por fin! Se hai un beef dentro do rap en galego é porque hai unha escena de rap en galego. Antes, aínda que quixeramos, non o podíamos tirar, non tiñamos con quen”. “Isto normalízase. Dalgunha maneira, o movemento queda inaugurado”.

Amén.