Miñavoa

Era Miñavoa –por parte de Miñanai– unha muller de terra, fóra do estereotipo: nunca me meteu cartos no peto ás agachadas de meus pais, nunca me chamou “meu netiño” –nin lembro que usase diminutivos–, e a miña primeira aventura por eses mundos consistiu en volver só da casa dun amigo de preescolar cando xa nos deran o leite con galletas aos dous e xa el estaba en pixama porque era noite e quedara ela de me vir buscar. Volvín para a casa só, segundo disque dixen despois, “polo camiño de Matamá”.

Non a culpei e nunca o fixen: fora a máis pequena de muitos irmáns, fíxose dura e medrou brava e desconfiada, sen nada saber da sororidade até porque era soa entre tantos homes, sacada Súanai, Avoademiñanai, que Miñanai ten enmarcada nunha foto da que fixo borrar nun nimbo á súa volta todos os homes que estaban de pé ao pé dela naquela foto familiar. Miñanai, tamén, outra.

Miñavoa non contaba contos e cantaba fatal. Cada vez que encetaba unha anécdota rompía a rir ás gargalladas xusto antes de contar o chiste, e gozaba na verza ela soa até case abafar, co resto da familia a mirar para ela con cara de póquer agardando pola continuación da narrativa, que nunca chegaba. Que ben o pasaba a non-contar historias, Miñavoa.

Á parte os contos autohilarantes, manexaba dous grandes relatos namais, recorrentes, que simplemente invocaba coma mantras, seguramente coa mesma estrutura unha e outra vez, sen novos puntos de xiro nin inventar nada a cada volta: as veces que fora regar de noite, ou ao muíño, sobre todo aquela solidaria en que unha cuadrilla de xitanxs non só non se metera con ela, senón que a axudara a pasar un valado; e aqueloutra do demo aquel que lle viñera a falar, xa casada, ao portal.

Era eu de catro anos, e estaba en preescolar. En Parvulitos de 4, na época. Vinte anos despois andaba a rematar Hispánicas, muito máis perdido ca aquel día que volvera “polo camiño de Matamá”, a lidar cos siquiñentos folios de traballos que fixeran as miñas compañeiras de ano sobre o Descort Plurilingüe de Raimbaut de Vaqueiras, coa teoría toda da Lingüística Románica que tiña que chapar para a convocatoria extraordinaria ciscada por antre aqueles centos de palabras...

E velaí que Miñavoa me empeza (me segue) a falar, desta volta na orella: “parvuo”. E non só: “parvueira”. Os apuntamentos a dicir que o hiato latino clásico -uu(m) xa se resolvera en crase e “parvo” no latín vulgar, e miña avoa a pronunciar claramente “parvuo”. Logo souben que vén de PAVULU(M), coa caída galaicoportuguesa do -l- intervocálico, pero vaia, tamén aí escolleron diferenciar os dous “oo” en vez de xuntalos. Quen? Seguramente xs cen avxs de terra ferriniáns/ás que seguimos aínda sen vingar.

Os Meusavós tamén: Meuavódepai, o meu único amigo daquel verán a me soletrear “Teupai porque foi educado así, pero os obreiros temos que ser de esquerdas”. O Meuavódenai sempre coa palabra xusta, falando calado, a decodificar linguaxes non-verbais. Miñoutraavoa, o queixo e o marmelo e a bondade total.

Pero Miñaavoaesta a me besbesellar: “por enquanto” (de onde tiraría ese lusismo, se nós diciamos “en canto”?), chamáballe “parlas” ás linguas, “chaufer” ao condutor do vitrasa, “cotón” á bóla ou galaxia que se nos forma no embigo...

Palabras que só a falta de memoria nos impide recordar: “imos” (pero se até di “vamos” miña nai!), “trafego” en vez de tráfico, “corta” e “quinta feira”, facéndolle a enquisa do ILGa que o alzhéimer deixou pola metade.

Preguntaba por min aqueles días: “Cando vén o Leo de Santiago?” Falabamos horas, eu a buscar palabras e ela falar. Nunca aprendeu a dicir “Filoloxía Galega”, nunca llelo puido concretar ás amigas. Aí aínda descubrín que dende moi pequena (sendo xa ela a máis pequena) tivera que “ollar por” seus irmáns. Que cando algo lle puña vergoña “dáballe pola altura”. Que a palabra indignada tiña nela unha filla popular: “endinada”.

Tenme falado muito ao ouvido estes tres meses Miñavoa. Pero desta volta non foi para me regalar estruturas idiomáticas que aparafusar en versións -cando as fago sempre é ela a me traducir as “parlas”.

Eran centos de avxs de terra que morreron sen aire en absoluta soidade.

No Meupaís desmontamos os relatos cunha frase lapidaria:

“Non me contes historias”.