O Prestige, unha conversa entre adultos

Luis naceu en Malpica en 1999. O 13 de novembro de 2002 tiña tres anos. Cando lle pregunto que lembra do afundimento do Prestige, contesta que unha conversa no coche dos seus pais. El vai na parte de atrás. É pequeniño, ten os ollos grandes e cústalle ver fóra. Ao mellor conducen preto do mar, pero non se ve o mar. Na conversa dos adultos podería aparecer a palabra chapapote. Na conversa dos adultos hai un fedor e unha negrura. É viscosa a conversa dos adultos. Iso é todo canto lembra Luis.

Eu tiña oito anos e penso que lembro aínda menos ca iso. Vénme á cabeza un mural, no colexio. Ocupaba unha parede enorme no corredor que levaba ás clases de segundo de Primaria. No mural había -iso si que o sei, seguro- papeis brancos manchados de negro. Co tempo, aprendín a asociar tamén con aquel evento as imaxes da raíña Letizia nos seus anos de xornalista cubrindo a nova para o telexornal. Quizais sexan as que máis veces vin na televisión. Algo que acontecía ao fondo, un decorado para unha historia máis importante. Está servida a metáfora. Que fácil, que doloroso.

Cinco días antes do 13 de novembro de 2002 tivemos que celebrar o primeiro aniversario de miña irmá. Seguramente mercamos torta na pastelería. Sería unha celebración tan pequena como o último piso que os meus pais alugaron antes de hipotecarse. O que miña irmá lembra sobre o Prestige é exactamente o mesmo que lembra sobre o seu primeiro aniversario, sobre aquel piso minúsculo: sabe unicamente aquilo que lle contamos.

Dezanove anos despois, teño a sensación de que a memoria da catástrofe foi borrada. Que ninguén nos dixo nada, que ninguén nolo repetiu as veces suficientes. Hai un par de semanas acudía en Compostela á representación de N.E.V.E.R.M.O.R.E., a peza de teatro documental coa que a Chévere reivindica o relato das voces baixas ao tempo que pon en escena o argumento pesado da burocracia que xerou o caso. Durante dúas horas respirei no público rodeado de persoas que si lembraban os días agónicos do Prestige, que si tiveran que decidir hai case dúas décadas entre acudir a limpar chapapote ou quedar na casa, entre manifestarse ou facer como que non pasaba nada. Ao final, sentín que parte daqueles espectadores emocionados eran tamén culpables da miña, da nosa desmemoria.

Non hai monumentos, non hai loito nacional ou lembranza anual. En Noia, na vila onde medrei, un grafiti enorme miraba á ría e berraba: NUNCA MÁIS. Quedounos o slogan coma un símbolo. Pero haberá dentro de cinco, dez anos, adolescentes capaces de interpretalo? Xente nova capaz de saber que aquilo é un signo de identidade? Que o nunca máis é a memoria dun pobo en pé cos ósos feitos de chuvia, unha manifestación de paraugas negros? Saberemos transmitir esa lección de dignidade?

Claro que, penso agora, esa lección de dignidade está debidamente soterrada. O negro das plumas do corvo que repetía no poema de Poe “nevermore, nevermore”, foi substituído polo blackout. O activismo das educadoras deste país, que teceron murais guiando as mans miúdas de toda a miña xeración, descansa agora no faiado dos colexios ou nos rochos das mestras de media Galicia. Debe haber alí quilómetros cadrados de bolsas do lixo que un día tiveron outro significado. O plástico negro non desaparece, só se oculta, acumulado.

O Prestige puido ser a grande lección de mobilización social, de política non partidista. O exemplo a seguir para todos os que viñamos despois. Pero non o foi. A desmemoria é proba diso. No N.E.V.E.R.M.O.R.E. de Chévere, ao final da obra, ocupan o fondo do escenario pancartas e frases das manifestacións da época. No centro, unha saba negra di: “O futuro non é o que vai pasar senón o que imos facer”. Que fixemos?, pregunto hoxe.

Aprendín nunha noite de teatro máis do que en dezanove anos de reparación. Para as que non vivimos aquel 13 de novembro en carne propia ou batendo á porta da casa, o Prestige quedou borrado co mesmo deterxente co que os militares limpaban as rochas os primeiros días da marea negra. Quedou no aire despois daquilo un recendo fresco e artificial. E un parador en Muxía. Sigo preguntando polo Prestige. Hai quen di que o silencio é froito da dor. Outros, baixando a voz ou berrando nos bares, din que foi cousa de cartos e subvencións. Algúns culpan a este político, a aquel outro (case todos do Partido Popular).

En dúas décadas, o Prestige converteuse nunha conversa de adultos mentres imos na parte de atrás do coche. Somos máis intelixentes do que pensan, pero non contan con nós, ninguén nos explica nada. Agora que medramos, sabemos que ás veces non todo é tan doado de explicar. Por que o corvo de Poe ten alzhéimer? Esta noite quero que nos conten ese conto.